Wchodzimy w ciekawy okres historii Unii Tarnów, lat 1989-2018, bardzo burzliwy i całkowicie zmieniający postrzeganie i finansowanie sportu. Przez pierwsze 10 lat zmiany te nie były drastyczne i poszczególne sekcje mogły całkiem dobrze funkcjonować, ciesząc się sukcesami. Pisaliśmy o świetnym okresie dla piłkarzy Unii, który trwał do 1999 roku. Gra na zapleczu ekstraklasy dostarczyła wielu pozytywnych emocji.
Lata 90 – sukcesy Unii Tarnów!
Do 1991 roku klub Unia Tarnów należał do Zakładów Azotowych. Wprawdzie działało w nim już tylko 6 sekcji, ale powodziło im się całkiem dobrze. Były to dwie pierwszoligowe – żużlowa i piłki ręcznej męskiej, występująca w II lidze koszykarska oraz III-ligowa piłkarska, a także działające jedynie w sporcie młodzieżowym: lekkoatletyczna i pływania.
Po przemianach ustrojowych Azoty jako dotychczasowy właściciel klubu, wkroczyły na drogę restrukturyzacji, która dostosowała przedsiębiorstwo do wymogów gospodarki rynkowej. Rozpoczęto więc proces oddzielania działalności produkcyjnej od pozostałej. W marcu 1991 roku podpisana została umowa na czas nieokreślony między Zakładami Azotowymi, a Zakładowym Klubem Sportowym Unia w myśl, której Azoty przekazały w bezpłatne użytkowanie (tzw. użyczenie) obiekty sportowe, środki trwałe i ponadto nieodpłatnie środki nietrwałe znajdujące się w przekazanych obiektach. Umowa zobowiązała Unię do udostępniania obiektów sportowych Zakładom, a także do reklamowania wyrobów fabrycznych na obiektach sportowych i ubiorach zawodników.
Rok 1994 zapisał się w kronikach jako jeden z najbardziej udanych w historii klubu. Żużlowcy, głównie siłą swoich wychowanków zdobyli pierwszy w historii, srebrny medal Drużynowych Mistrzostw Polski. Piłkarze nożni po raz piąty w historii awansowali do II ligi i nieprzerwanie występowali w niej do 1999 roku. Wcześniej, bo w 1991 roku na krótko do ekstraklasy awansowali piłkarze ręczni.
Kibicom w pamięci zapadł rok 1997 i pojedynki z Mitexem Kielce, które dały Unii awans do ekstraklasy koszykówki. Na wyjeździe pojawiło się ponad 200 kibiców „Jaskółek”, w rewanżu hala wypełniła się po same brzegi. To kolejna sekcja tarnowskiej Unii, po żużlowej oraz piłkarzy i piłkarek ręcznych, która zaznała smaku rywalizacji na najwyższym poziomie. W 1999 roku koszykarze zakończyli rozgrywki ligowe na 6 pozycji i tym samym zakwalifikowali się do prestiżowych rozgrywek międzynarodowych o Puchar Koraca pod wodzą trenera Jacka Gembala. Zespół napawał dumą, skład tworzyli głównie polscy gracze z Adrianem Małeckim, Waldemarem Malinowskim, Radkiem Hyżym, Wojtkiem Majcharzkiem na czele.
Udało się chociaż po części nawiązać do sukcesów sekcji pływackiej z lat 70. Od roku 1991 pływacy tarnowscy znów odgrywali znaczącą rolę w polskim pływaniu, choć nie jak w przeszłości w kategorii seniorów. Medalowe pozycje w kategorii młodzików, juniorów, a także seniorów zdobywali w latach 1991-2001 wychowankowie trenera A.Kiełbusiewicza, a także Ryszarda Mroza, Joanny Schenk, Jerzego Kacera, Małgorzaty Klich i Anny Jasiak: Kamil Pieńkowski, Sławomir Wałaszek, Urszula Kucharzyk, Sylwia Niemczyńska, Marcin Kacer, Jacek Sokulski, Maciej Kacer (w kategorii juniorów i seniorów), Grzegorz Wentrych, Przemysław Jurek, Marcin Wenz, Agnieszka Kiełbusiewicz, Agnieszka Opitz, Szymon Nosal, Magdalena Dąbrowska, Paweł Błoński i Maciej Kacer, Małgorzata Czosnyka, Angelina Zmarzła, Anita Ziemba i Marcin Uszko, Katarzyna Janas (zmarła tragicznie w wieku 12 lat) i Michał Janas, Agnieszka Sak, Weronika Głąb, Dawid Bałut, Dominik Głowacki, Maja Klich i Miłosz Jarmuła. – w kategorii juniorów i młodzików. Ustanawiali także rekordy Polski juniorów: S.Wałaszek, J.Sokulski, P.Jurek, M.Dąbrowska, M.Kacer i M.Janas. W reprezentacji Polski juniorów i seniorów startowali: K.Pieńkowski, S.Wałaszek, J.Sokulski (jun. i sen.), Agnieszka Kiełbusiewicz, M.Dąbrowska, Maciej Kacer, M.Czosnyka, i A.Ziemba, M.Janas, Weronika Głąb, Agnieszka Sak, Krzysztof Kuruc i Maja Klich (w trójboju nowoczesnym).
XXI wiek – czas transformacji i końca wielosekcyjnego klubu
Na przełomie wieków sytuacja finansowa Stowarzyszenia ZKS Unia stała się dramatyczna. Rozpoczęto wówczas proces reanimacji klubu, w który zaangażowały się Zakłady Azotowe. W styczniu 2000 roku utworzono Sportową Spółkę Akcyjną sekcji koszykarskiej. Była to pierwsza wydzielona z Klubu spółka sportowa. Kolejną sekcją, która uzyskała autonomię była sekcja żużlowa. Pod koniec 2001 roku powstało Tarnowskie Towarzystwo Żużlowe z zadaniem wspomagania sekcji żużlowej w zdobywaniu środków finansowych. W 2003 roku powstała Żużlowa Sportowa Spółka Akcyjna „Unia Tarnów”, a żużlowcy powrócili do ekstraklasy. Wielkich emocji kibicom dostarczyły zwycięskie pojedynki barażowe z Wybrzeżem Gdańsk. W latach 2004 i 2005 Unia zdobywa tytuły Drużynowych Mistrzów Polski. Do Tarnowa powrócił Tony Rickardsson. Hitem był transfer braci Jacka i Tomasza Gollobów. Świetnie na torze radził sobie Janusz Kołodziej i Marcin Rempała. Historyczny mecz ze Spartą Wrocław, decydujący o pierwszym mistrzostwie we wrześniu 2004 roku przyciągnął nieprawdopodobny nadkomplet 25 tys. kibiców. W blasku rac po ostatnim biegu rozpoczęło się wielkie świętowanie! Wraz z sukcesami sportowymi dokonano zmian na stadionie piłkarsko-żużlowym. W wyniku ponad dwuletnich przygotowań zakończonych przeprowadzeniem tzw. operacji stadionowej, właścicielem obiektu stała się Gmina Miasta Tarnowa, a użytkownikami stadionu na zasadzie dzierżawy żużlowcy oraz piłkarze nożni Unii. Wielkiego wysiłku wymagało także odtworzenie i przywrócenie oświetlenia stadionu. Dzięki temu tysiące kibiców speedway’a cieszyło się z sukcesów żużlowców „jaskółek” – jak przed laty – w blasku jupiterów.
W dalszym ciągu w ZKS Unia pozostawały sekcje piłki nożnej i piłki ręcznej mężczyzn oraz młodzieżowe piłki nożnej, koszykówki, pływania oraz lekkoatletyki. Przysłowiowe światełko w tunelu zaświeciło sekcji piłkarskiej, gdy w 2003 roku powstało Tarnowskie Towarzystwo Piłkarskie. Jego głównym celem jest wspieranie rozwoju piłki nożnej w Tarnowie oraz pozyskiwanie środków finansowych dla futbolu. Piłkarze jednak spadli do IV ligi (wtedy był to faktycznie czwarty szczebel ligowy). Podobnie jak kilka lat wcześniej do utrzymania zabrakło punktu. Unia zajęła 12 miejsce z dorobkiem 42 punktów, tyle samo miała będąca wyżej Proszowianka, która zachowała ligowy byt.
Sytuacja koszykarskiej spółki również była coraz gorsza, a mecze już nie przyciągały tylu fanów. Udaje się jednak pozostawać wśród najlepszych, co jakiś czas ściągając niezłych koszykarzy np. Brandona Hughesa czy Tomasza Celeja. W sezonie 2003/4 jedyną nadzieją na przetrwanie pozostaje fuzja z Wisłą Kraków. W efekcie czego większość meczów odbywa się poza Tarnowem. Zespół radzi sobie już dużo lepiej, zajmując 6 miejsca. Do Tarnowa koszykówka wraca w roku 2005. Po słabym początku udaje się wyprzedzić Noteć Inowrocław i Kotwicę Kołobrzeg. Ostatni sezon ekstraklasy – 2006/7 totalnie bez historii. Unia dostaje licencję warunkową, wygrywa 2 na 26 meczów rundy zasadniczej. W pewnym momencie z zespołu odchodzi 10 zawodników oraz trener Ryszard Żmuda. Cudem udaje się dograć sezon, jednak i tak zespół nie przystępuje do rozgrywek I ligi. Kolejne lata to proces ciągłej degradacji tej dyscypliny.
Rok 2010 – kolejna faza zmian w klubie
Żużlowcy po powrocie do ekstraligi zajmują w niej 5 miejsce. Kibice Unii mają powody do radości, jednak tylko na żużlu. Spółka Koszykarska jakoś tam funkcjonuje, ale drużyna nie ma szans na odbudowę, z czasem przejmuje ją MUKS 1811 Tarnów, podobnie dzieje się z drużynami młodzieżowymi. O dawnych sukcesach kadetów czy juniorów można już tylko wspominać.
Działalność rozpoczęło powołane w lipcu Tarnowskie Towarzystwo Piłki Ręcznej. Jego cele są identyczne jak powołanego siedem lat wcześniej TTP, które wspiera tarnowski futbol. W tym okresie piłkarze ręczni spadli do II ligi. Zainteresowanie meczami nie było wielkie. Przychodząc na halę dopingowaliśmy w 20-40 osób, a łączna liczba widzów dobijała czasami do 200. W 2011 roku znika nazwa Unia, szczypiorniści grają już jako SPR Tarnów. Po latach posuchy, zespół w końcu awansował do ekstraklasy w zeszłym roku. Jednak to już osobna historia. Oczywiście ten sukces był możliwy dzięki Azotom.
Unia jest potężnie zadłużona. W myśl porozumienia osiągniętego na drodze żmudnych negocjacji ZKS Unia Tarnów zachował około 25% swojego dotychczasowego majątku. W rękach klubu pozostają boiska treningowe i niewielki hotel. Gmina Miasta Tarnowa zakupiła halę sportową „Jaskółka”, tereny wokół niej i boisko lekkoatletyczne za ceny zgodne z wartością tych obiektów oszacowaną przez rzeczoznawców. Mościcka pływalnia i sąsiadujące z nią tereny zostały przejęte na zasadzie darowizny. Na cel przejęcia majątku ZKS Unii Tarnów Gmina Miasta Tarnowa przeznaczyła 7 milionów złotych. Ta operacja oddłużyła klub, chociaż pozostały kontrowersje, że Unia nie zabezpieczyła swoich interesów, mogła zachować chociażby boisko na stadionie piłkarsko-lekkoatletycznym, które bez większych kosztów mogło nadal służyć sekcji piłkarskiej.
Po restrukturyzacji znika także znakomita niegdyś sekcja pływacka. W roku 2011 zawodnicy reprezentowali już barwy Unia Tarnów SSA, od roku 2012 występują pod nazwą UKS Sokół-Mościce Tarnów. W roku 2013 decyzją władz miasta Tarnowa został zamknięty na czas generalnego remontu basen w Mościcach. Treningi sekcji zostały przeniesione na basen miejski przy ul. Piłsudskiego a co za tym idzie ilość godzin treningowych została okrojona o prawie połowę. W roku 2015 sekcja powróciła do Mościc.
W 2013 roku sekcja lekkoatletyczna została przekazana Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej i tam funkcjonuje do dziś. Po długich latach restrukturyzacji w strukturze ZKS Unia Tarnów pozostali piłkarze. Wydawało się, że pracując na własny rachunek, bez obciążeń związanych z obiektami i innymi sekcjami, bez długów wreszcie wypłyną na szerokie wody. Była ku temu okazja, bo mimo problemów ze sponsoringiem awansowali do II ligi i grali w niej bardzo dobrze w sezonie 2012/13. Mecze w Tarnowie znowu przyciągały kibiców, jednak mimo dobrej postawy zespół został zdegradowany. Sukces sportowy w realiach finansowych pogrążył klub na kilka lat. Całe szczęście zadłużenie to już jest nieporównywalne z poprzednimi i sekcja czyni wreszcie odpowiednie inwestycje.
Od 2013 pod nazwą Unii występują jeszcze trzy sekcje: piłkarska w ZKS, żużlowa w ŻSSA i koszykarska, przy czym tą ostatnią z Unią łączy praktycznie tylko człon w nazwie zespołu. Żużlowcy w tym okresie przeżywali najlepsze lata, cały czas jeżdżąc w ekstralidze. W sezonie 2012 zdobyli trzecie mistrzostwo Polski, w trzech kolejnych zdobywali brązowe medale! Takiej serii nie mieli nigdy wcześniej w historii. Ostatni raz wśród najlepszych jeździli w 2018 roku. Teraz perspektywa powrotu z powodu złego stanu infrastruktury stadionowej jest coraz bardziej odległa. O piłkarzach Unii będziemy jeszcze pisać w kolejnej części.
